Trong hội nghị báo chí ngày 22/4/2025, Bộ trưởng Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ Robert F. Kennedy Jr. tuyên bố: “Đường là chất độc, và người dân cần biết nó đang đầu độc chúng ta.” Lời khẳng định mạnh mẽ này khiến nhiều người đặt câu hỏi: Đường có thực sự là chất độc không?
Bài viết này sẽ phân tích khoa học đằng sau tuyên bố này, khám phá tác động của đường lên sức khỏe và cách quản lý nó hiệu quả.
Đường có thực sự là chất độc? Góc nhìn khoa học
Đường có thực sự là chất độc không? Câu trả lời phụ thuộc vào liều lượng và ngữ cảnh. Nguyên lý của nhà khoa học Paracelsus từ thế kỷ 16, “Liều lượng tạo nên chất độc,” rất phù hợp ở đây. Đường (sucrose) và các dạng như siro ngô giàu fructose (HFCS) là thành phần phổ biến trong thực phẩm chế biến và đồ uống ngọt. Ở mức vừa phải, đường cung cấp năng lượng. Nhưng khi tiêu thụ quá mức, nó liên quan đến nhiều bệnh mãn tính, đặc biệt là bệnh tim mạch, tiểu đường và béo phì.
Nghiên cứu từ Journal of the American Heart Association (2019) chỉ ra rằng tiêu thụ quá nhiều đường bổ sung (added sugar) làm tăng 38% nguy cơ bệnh tim mạch. Theo National Institutes of Health (2021), 38% thanh thiếu niên và 50% người lớn ở Mỹ mắc tiểu đường hoặc tiền tiểu đường, phần lớn liên quan đến chế độ ăn nhiều đường. Kennedy nhấn mạnh chi phí điều trị các bệnh này gần bằng ngân sách quốc phòng, đe dọa tương lai kinh tế và sức khỏe.
Tiến sĩ Robert Lustig, chuyên gia nội tiết và tác giả Fat Chance, khẳng định: “Đường không chỉ là calo rỗng; nó là calo độc hại. Độc tính được định nghĩa là mức độ gây hại cho cơ thể, và đường là chất độc mãn tính liều cao” (Fat Chance).
Quan điểm của ngành công nghiệp đường
Courtney Gaine, Chủ tịch Hiệp hội Đường Hoa Kỳ, phản bác: “Đường tự nhiên, khi tiêu thụ điều độ, là phần quan trọng của chế độ ăn cân bằng. Việc chỉ trích đường là phản khoa học khi mức tiêu thụ đường tại Mỹ đang thấp nhất trong 40 năm, nhưng béo phì vẫn tăng.” Gaine kêu gọi đánh giá khoa học khách quan và nhấn mạnh đường đã được dùng hàng nghìn năm.
Tuy nhiên, các chuyên gia tim mạch lo ngại rằng ngôn ngữ “chất độc” có thể gây hoang mang, làm trầm trọng rối loạn như orthorexia nervosa – ám ảnh về sự “thuần khiết” của thực phẩm. Nghiên cứu từ Eating Behaviors (2020) cho thấy các thông điệp tiêu cực về thực phẩm có thể tăng 15% nguy cơ rối loạn ăn uống ở người trẻ.
Đường và nguy cơ gây nghiện
Đường có thực sự là chất độc không khi xét đến tác động lên não bộ? Tại Hội nghị Lịch sử về Thực phẩm và Nghiện tại Yale (2007), các chuyên gia như Kelly Brownell và Nora Volkow đã đặt nền móng cho giả thuyết rằng thực phẩm giàu đường có thể gây nghiện tương tự ma túy. Đường kích thích giải phóng dopamine, tạo cảm giác khoái lạc, dẫn đến ăn quá mức dù biết hậu quả như tiểu đường hay bệnh gan nhiễm mỡ.
Tiến sĩ Nicole Avena, chuyên gia về nghiện thực phẩm, khẳng định: “Nghiên cứu trên chuột cho thấy ăn đường quá mức gây thay đổi thụ thể dopamine, dẫn đến dung nạp và triệu chứng cai – dấu hiệu của nghiện” (Why Diets Fail).
Nghiên cứu từ Cell Metabolism (2023) của Tiến sĩ Dana Small cho thấy chế độ ăn nhiều đường và chất béo làm thay đổi mạch thần kinh liên quan đến khoái cảm, khiến não từ chối thực phẩm ít đường và khao khát thực phẩm siêu ngon (hyperpalatable). Điều này đặc biệt rõ ở trẻ em, dễ bị cuốn vào vòng lặp ăn uống mất kiểm soát.
Đường có thực sự là chất độc? Tác động tim mạch
Đường có thực sự là chất độc không khi xét đến bệnh tim? Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ khuyến cáo giới hạn đường bổ sung ở mức 25g/ngày cho nữ và 36g/ngày cho nam. Tuy nhiên, một lon nước ngọt (350ml) đã chứa khoảng 39g đường. Tiêu thụ đường quá mức làm tăng triglyceride, huyết áp, và viêm, đều là yếu tố nguy cơ tim mạch.
Nghiên cứu từ Circulation (2021) cho thấy những người uống hơn 2 lon nước ngọt mỗi ngày tăng 20% nguy cơ nhồi máu cơ tim. Đường cũng góp phần gây béo phì, làm quá tải tim. Tại Việt Nam, tỷ lệ béo phì ở trẻ em đô thị tăng từ 8% (2010) lên 19% (2023), phần lớn do đồ uống ngọt và thực phẩm chế biến.
Giải pháp quản lý tiêu thụ đường
Đường có thực sự là chất độc không phụ thuộc vào cách bạn tiêu thụ. Dưới đây là ba cách để giảm tác hại của đường, bảo vệ sức khỏe tim mạch:
- Đọc nhãn thực phẩm: Kiểm tra lượng đường bổ sung trên bao bì. Chọn thực phẩm tự nhiên như trái cây, chứa đường kèm chất xơ giúp điều hòa hấp thụ.
- Hạn chế đồ uống ngọt: Thay nước ngọt bằng nước lọc hoặc trà không đường. Nghiên cứu từ BMJ (2019) cho thấy giảm đồ uống ngọt làm giảm 15% nguy cơ béo phì.
- Tăng nhận thức cộng đồng: Giáo dục về đường cần được đẩy mạnh, như Kennedy đề xuất. Tại Việt Nam, các chương trình trường học có thể dạy trẻ về dinh dưỡng lành mạnh.
Kết luận
Đường có thực sự là chất độc không? Không phải theo nghĩa tức thời như fentanyl hay asen, nhưng tiêu thụ quá mức chắc chắn gây hại, từ bệnh tim mạch đến tiểu đường và nghiện thực phẩm. Lời cảnh báo của Kennedy là lời kêu gọi hành động, thúc đẩy nhận thức về liều lượng đường. Với các giải pháp như đọc nhãn, hạn chế nước ngọt, và giáo dục, bạn có thể bảo vệ sức khỏe tim mạch và sống lành mạnh hơn. Hôm nay, bạn sẽ chọn cách nào để kiểm soát đường trong chế độ ăn?
