Sự tự chủ là khả năng đưa ra quyết định độc lập, vượt qua những giới hạn vô hình và sống đúng với mong muốn của bản thân. Theo nghiên cứu từ Journal of Personality and Social Psychology (2018), sự tự chủ không chỉ tăng cường hạnh phúc mà còn cải thiện khả năng đối mặt với căng thẳng, nâng cao hiệu suất cá nhân tới 40%. Bài viết này sẽ chia sẻ 11 cách thể hiện sự tự chủ, giúp bạn phá vỡ giới hạn và sống tự do hơn.
Sự tự chủ là gì và tại sao quan trọng?
Sự tự chủ là trạng thái bạn kiểm soát hành động, cảm xúc và quyết định của mình mà không bị chi phối bởi áp lực bên ngoài. Tiến sĩ Roy Baumeister, chuyên gia tâm lý học tại Đại học Queensland, nhấn mạnh: “Sự tự chủ là nguồn lực cốt lõi giúp chúng ta đạt được mục tiêu dài hạn và duy trì ý chí mạnh mẽ” (Willpower: Rediscovering the Greatest Human Strength).
Nó giúp bạn:
- Đưa ra lựa chọn phù hợp với giá trị cá nhân.
- Vượt qua nỗi sợ bị phán xét.
- Sáng tạo và thử nghiệm mà không cần sự cho phép.
Nghiên cứu từ Psychological Science (2019) cho thấy những người có mức độ tự chủ cao thường ít lo âu hơn và đạt thành công lớn hơn trong công việc và cuộc sống cá nhân. Dưới đây là 11 cách cụ thể để bạn thực hành sự tự chủ mỗi ngày.
11 cách thể hiện sự tự chủ
Làm điều bạn muốn chỉ vì bạn muốn
Sự tự chủ bắt đầu từ việc cho phép bản thân theo đuổi niềm vui cá nhân mà không cần lý do phức tạp. Ví dụ, tôi chọn phòng gym chính vì dịch vụ giữ trẻ tuyệt vời, nhưng thỉnh thoảng tôi vẫn mua vé 30 ngày (giá 350.000 VNĐ) để đến một phòng gym khác với thiết bị hiện đại hơn, dù không đi thường xuyên. Ban đầu, tôi nghĩ hai tư cách thành viên là quá mức, nhưng tại sao không? Niềm vui khi tập luyện ở nơi mình thích là đủ để biện minh.
Hãy chọn một hoạt động bạn yêu thích – như đi xem phim một mình hoặc thử món ăn mới – và làm điều đó ngay hôm nay, chỉ vì bạn muốn.
Thử những điều có xác suất thành công thấp
Chúng ta thường tự đặt ra quy tắc ngầm rằng chỉ nên làm những việc có ít nhất 95% cơ hội thành công. Tuy nhiên, sự tự chủ là dám thử những điều có rủi ro, đặc biệt khi nỗ lực nhỏ nhưng phần thưởng tiềm năng lớn. Ví dụ, dành 30 phút để nộp đơn xin việc mơ ước dù bạn chỉ có 10% cơ hội được nhận. Đừng để “Nghịch lý của người suy nghĩ quá nhiều” ngăn cản bạn.
Theo Journal of Experimental Psychology (2020), việc thử nghiệm những ý tưởng có rủi ro thấp giúp tăng khả năng sáng tạo và tư duy đổi mới.
Bỏ qua lời nói “điều đó không hợp với bạn”
Sự tự chủ là khả năng vượt qua những nhãn dán mà xã hội hoặc người khác áp đặt. Khi tôi còn nhỏ, một xu hướng phân tích màu sắc thịnh hành đã xếp tôi vào nhóm “Mùa Đông”, quy định tôi chỉ nên mặc những màu nhất định. Phải mất 20 năm tôi mới gạt bỏ định kiến này và mặc những gì mình thích. Tương tự, bạn có thể chạy bộ dù nặng 90kg, hoặc không nhuộm tóc dù người khác nói tóc bạc khiến bạn “già”.
Lần tới khi ai đó nói bạn không phù hợp với điều gì, hãy thử làm điều đó và cảm nhận niềm vui từ sự tự do.
Không ép mình vào một khuôn mẫu
Sự tự chủ cho phép bạn sống linh hoạt, không cần dán nhãn cố định. Bạn có thể ăn chay nhưng vẫn thưởng thức trứng. Bạn có thể hẹn hò với nhiều giới tính khác nhau mà không cần phải “chọn một phía”. Việc thoát khỏi các khuôn mẫu giúp bạn sống đúng với bản thân.
Tiến sĩ Susan David, tác giả Emotional Agility: “Sự tự chủ là chìa khóa để sống thật với chính mình, không bị giới hạn bởi những nhãn dán xã hội”
Phá vỡ quy tắc “phải hoàn thành X trước khi làm Y”
Nhiều người tự đặt ra các quy tắc như “Tôi không thể tập yoga nếu chưa hoàn thành bài tập sức mạnh” hoặc “Tôi không thể ăn salad hôm nay nếu chưa cam kết ăn đều đặn”. Sự tự chủ là khả năng gạt bỏ những ràng buộc này. Hãy thử làm điều bạn muốn ngay bây giờ, dù chỉ một lần, mà không cần phải làm nó thường xuyên.
Hôm nay, hãy làm một việc bạn thích mà không chờ hoàn thành “điều kiện tiên quyết”.
Thay đổi thói quen hoặc lịch trình
Chúng ta thường cảm thấy áp lực phải duy trì thói quen vì được dạy rằng sự nhất quán là tốt. Tuy nhiên, nghiên cứu trong Stress-Free Productivity (2021) chỉ ra rằng thay đổi thói quen, dù nhỏ, có thể tăng 25% khả năng sáng tạo. Sự tự chủ là dám thay đổi khi bạn cảm thấy cần nghỉ ngơi hoặc làm mới bản thân. Ví dụ, nếu bạn luôn chạy bộ mỗi sáng, hãy thử đi dạo hoặc tập yoga một ngày.
Tôi từng giữ thói quen uống cà phê đen mỗi sáng, nhưng gần đây chuyển sang trà xanh và nhận thấy tinh thần sảng khoái hơn.
Sáng tạo mà không cần sự cho phép
Sự tự chủ thúc đẩy bạn theo đuổi đam mê sáng tạo. Bạn muốn vẽ một bức tranh tường trên nhà mình? Làm một video ẩm thực độc đáo? Hay thử kết hợp hai món ăn lạ lùng? Đừng chờ ai đó nói rằng bạn “đủ giỏi”. Hãy bắt đầu ngay, dù chỉ là những bước nhỏ.
Theo Creativity Research Journal (2022), việc sáng tạo tự do giúp giảm căng thẳng và tăng cảm giác kiểm soát cuộc sống.
Thử hoạt động mới mà không cần nghiên cứu kỹ lưỡng
Sự tự chủ là dám thử mà không cần biết chắc mình sẽ thích. Ví dụ, bạn muốn học nhảy salsa nhưng sợ không hợp? Đừng dành hàng giờ nghiên cứu lớp học tốt nhất. Hãy đăng ký một buổi thử và xem nó thế nào. Kết quả – dù thích hay không – đều là thành công, vì bạn đã dám khám phá.
Cuối tuần này, hãy thử một hoạt động mới, như vẽ tranh hoặc chơi cầu lông, mà không cần chuẩn bị quá nhiều.
Từ bỏ những thứ đã đầu tư thời gian hoặc tiền bạc
Sự tự chủ bao gồm việc buông bỏ mà không cảm thấy lãng phí. Bạn không cần ép mình đọc hết một cuốn sách nhàm chán hay tiếp tục một khóa học không còn hứng thú. Ví dụ, tôi từng bỏ dở một khóa học nhiếp ảnh trực tuyến dù đã trả 1 triệu VNĐ, nhưng điều đó giúp tôi có thời gian cho những việc ý nghĩa hơn.
Hãy liệt kê một thứ bạn đang “giữ” vì đã đầu tư, và cho phép mình dừng lại nếu nó không còn giá trị.
Làm điều bị phê phán nhưng không ai ngăn cản được
Sự tự chủ là hành động bất chấp những lời phàn nàn không có sức cản. Ví dụ, bạn muốn đi một khóa học nghệ thuật cuối tuần, nhưng vợ/chồng phàn nàn dù vẫn chăm sóc con để bạn đi. Đừng để lời nói ngăn bạn. Hoặc, bạn thích đi xem kịch một mình, nhưng bạn bè chế giễu? Hãy cứ đi và tận hưởng.
Tôi từng bị chị gái trêu vì thích đi xem phim một mình, nhưng khi tôi thử, tôi thấy đó là trải nghiệm tuyệt vời.
Đặt câu hỏi tò mò để khám phá
Sự tự chủ còn thể hiện qua việc đặt câu hỏi để học hỏi mà không sợ bị đánh giá. Ví dụ, bạn có thể đứng trước một phòng gym và hỏi những người tập về mẹo giữ kỷ luật. Những câu hỏi mở không chỉ giúp bạn học hỏi mà còn thể hiện sự tự tin và tò mò.
Hôm nay, hãy đặt một câu hỏi ngẫu nhiên với người lạ – như hỏi nhân viên pha cà phê về cách họ giữ tinh thần tích cực.
Bắt đầu nhỏ để nuôi dưỡng sự tự chủ
Sự tự chủ là một kỹ năng có thể rèn luyện, và mỗi hành động nhỏ đều củng cố nó. Khi bạn thử một trong 11 cách trên và cảm nhận niềm vui từ sự tự do, bạn sẽ muốn làm nhiều hơn. Nghiên cứu từ Journal of Positive Psychology (2020) cho thấy những hành động tự chủ nhỏ, như thay đổi thói quen hoặc thử hoạt động mới, có thể tăng 30% cảm giác hài lòng với cuộc sống.
Chọn một cách từ danh sách trên và thực hiện ngay hôm nay. Bạn đã có nhiều tự do hơn bạn nghĩ – chỉ cần dám nắm lấy nó.
Kết luận
Sự tự chủ là chìa khóa mở ra cuộc sống tự do và ý nghĩa. Bằng cách thực hành 11 cách thể hiện sự tự chủ, bạn không chỉ vượt qua những giới hạn vô hình mà còn khám phá tiềm năng của chính mình. Hãy bắt đầu với những bước nhỏ, từ việc làm điều bạn yêu thích đến phá vỡ các quy tắc tự áp đặt. Hôm nay, bạn sẽ chọn cách nào để khẳng định sự tự chủ của mình?
