Cuộc sống đầy những khoảnh khắc đòi hỏi chúng ta phải chấp nhận rủi ro: từ thay đổi công việc, bày tỏ tình cảm, đến đưa ra quyết định khó khăn như rời bỏ một môi trường quen thuộc. Tuy nhiên, nỗi sợ thất bại, bị từ chối, hay làm tổn thương người khác thường khiến chúng ta chùn bước. Nghiên cứu từ Journal of Behavioral Decision Making (2021) cho thấy những người sẵn sàng chấp nhận rủi ro có mức độ hài lòng cuộc sống cao hơn 20%.
Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn vượt qua nỗi sợ và học cách chấp nhận rủi ro thông qua việc quản lý cảm xúc và hành động quyết đoán.
Tại sao chấp nhận rủi ro lại khó?
Chấp nhận rủi ro không chỉ là hành động mà còn là cuộc chiến nội tâm. Khi đứng trước một quyết định rủi ro, cảm xúc như sợ hãi, lo lắng, hay tội lỗi thường lấn át lý trí. Ví dụ, một sinh viên y khoa muốn bỏ học vì không yêu thích nghề nhưng sợ làm cha mẹ thất vọng. Một người mẹ muốn yêu cầu con cái trưởng thành rời nhà nhưng lo lắng sẽ đẩy con ra xa. Những tình huống này, mà tôi gọi là “câu hỏi VCR” (như cách dùng máy quay video cũ), trông phức tạp từ bên trong nhưng đơn giản khi nhìn từ bên ngoài.
Nghiên cứu từ Psychological Science (2020) chỉ ra rằng 70% quyết định trì hoãn liên quan đến rủi ro xuất phát từ sự “hòa hợp cảm xúc” – khi chúng ta đồng nhất bản thân với cảm xúc. Khi bạn nghĩ “tôi sợ hãi” thay vì “tôi cảm thấy sợ hãi”, cảm xúc trở thành định nghĩa của bạn, ngăn cản hành động.
Tiến sĩ Susan David, nhà tâm lý học tại Đại học Harvard, nhấn mạnh: “Cảm xúc là dữ liệu, không phải chỉ thị. Chấp nhận rủi ro đòi hỏi chúng ta tách biệt cảm xúc khỏi hành động để tiến lên” (Emotional Agility).
Vậy, làm thế nào để chấp nhận rủi ro? Dưới đây là ba bước thực hành dựa trên tâm lý học.
Bước 1: Tách biệt cảm xúc khỏi thực tế
Cảm xúc không phải sự thật. Chỉ vì bạn cảm thấy sợ hãi không có nghĩa là bạn sẽ thất bại. Nghiên cứu từ Cognition and Emotion (2021) cho thấy những người luyện tập “tái định khung cảm xúc” (reframing emotions) – nhìn cảm xúc như tạm thời – có khả năng đưa ra quyết định rủi ro cao hơn 25%.
Cách thực hành:
- Ghi nhận cảm xúc: Khi đối mặt với rủi ro, hãy nói: “Tôi cảm thấy sợ hãi” thay vì “Tôi là người sợ hãi”. Ví dụ, thay vì nghĩ “Tôi không thể bày tỏ tình cảm vì sẽ bị từ chối”, hãy nói “Tôi cảm thấy lo lắng về việc bị từ chối, nhưng điều đó không có nghĩa nó sẽ xảy ra”.
- Đặt câu hỏi kiểm chứng: Hỏi: “Điều tồi tệ nhất có thể xảy ra là gì? Tôi có thể xử lý nó không?” Ví dụ, nếu bạn muốn nghỉ việc, điều tồi tệ nhất có thể là mất thu nhập tạm thời, nhưng bạn có thể tìm công việc mới.
- Hành động nhỏ: Thử một bước nhỏ để kiểm tra. Chẳng hạn, nếu muốn bỏ học y khoa, hãy nói chuyện với cố vấn học tập trước khi đưa ra quyết định lớn.
Ví dụ tại Việt Nam: Nhiều bạn trẻ Việt Nam ngại chuyển việc vì sợ mất thu nhập ổn định (theo VietnamWorks, 2023, 60% nhân viên sợ thay đổi công việc). Bắt đầu bằng cách tìm hiểu thị trường lao động hoặc làm thêm bán thời gian có thể giảm nỗi sợ.
Bước 2: Thách thức niềm tin giới hạn
Niềm tin sai lầm thường cản trở việc chấp nhận rủi ro. Ví dụ, bạn có thể nghĩ: “Tôi không được phép nói chuyện với người lạ trừ khi có lý do chính đáng” hoặc “Nếu tôi thất bại, mọi người sẽ nghĩ tôi vô dụng”. Những niềm tin này xuất phát từ nỗi sợ bị đánh giá, được củng cố bởi văn hóa tập thể ở Việt Nam, nơi áp lực xã hội rất lớn.
Nghiên cứu từ Journal of Personality and Social Psychology (2022) cho thấy những người thách thức niềm tin giới hạn (limiting beliefs) tăng 30% khả năng hành động trước rủi ro.
Cách thực hành:
- Xác định niềm tin: Viết ra những suy nghĩ ngăn cản bạn. Ví dụ: “Nếu tôi yêu cầu con rời nhà, tôi là một người mẹ tệ”.
- Tìm bằng chứng ngược lại: Hỏi: “Có trường hợp nào cho thấy điều ngược lại không?” Ví dụ, nhiều bậc cha mẹ yêu cầu con tự lập vẫn duy trì mối quan hệ tốt.
- Thay đổi câu chuyện: Thay vì “Tôi sẽ làm mẹ thất vọng nếu bỏ y khoa”, hãy nghĩ: “Tôi có thể tôn trọng công sức của mẹ bằng cách chọn con đường khiến tôi hạnh phúc”.
Ví dụ tại Việt Nam: Trong văn hóa Việt, việc chọn nghề theo ý cha mẹ (như bác sĩ, kỹ sư) phổ biến. Thách thức niềm tin “phải làm cha mẹ tự hào” bằng cách đối thoại cởi mở có thể giúp bạn chọn nghề phù hợp.
Bước 3: Hành động bất chấp cảm xúc
Chấp nhận rủi ro không có nghĩa là loại bỏ nỗi sợ, mà là hành động bất chấp nó. Nghiên cứu từ Frontiers in Psychology (2020) cho thấy những người hành động trước rủi ro dù lo lắng có xu hướng phát triển sự tự tin cao hơn 40% sau thời gian.
Cách thực hành:
- Chia nhỏ bước đi: Nếu muốn hỏi crush đi chơi, bắt đầu bằng một tin nhắn thân thiện thay vì lời tỏ tình ngay.
- Chấp nhận thất bại là tạm thời: Thất bại không định nghĩa bạn. Nghiên cứu từ Psychological Bulletin (2021) chỉ ra rằng 80% người vượt qua thất bại ban đầu đạt thành công lớn hơn.
- Tập trung vào giá trị dài hạn: Hỏi: “Hành động này có đưa tôi đến cuộc sống tôi muốn không?” Ví dụ, yêu cầu con rời nhà có thể khó khăn, nhưng giúp cả bạn và con tự lập hơn.
Tiến sĩ Brené Brown, chuyên gia về lòng dũng cảm, khẳng định: “Chấp nhận rủi ro là chọn sự can đảm thay vì sự thoải mái. Bạn không cần hết sợ, bạn chỉ cần hành động” (Daring Greatly).
Ví dụ tại Việt Nam: Nhiều người trẻ ngại khởi nghiệp vì sợ thất bại (theo VCCI, 2023, 70% startup Việt Nam đóng cửa trong 3 năm đầu). Bắt đầu bằng một dự án nhỏ, như bán hàng online, có thể xây dựng sự tự tin.
Thực hành trong cuộc sống
Chấp nhận rủi ro là kỹ năng cần luyện tập. Dưới đây là ba cách bắt đầu:
- Tạo thói quen thử nghiệm: Mỗi tuần, làm một việc khiến bạn lo lắng, như bắt chuyện với người lạ hoặc đăng bài viết cá nhân lên mạng.
- Viết nhật ký cảm xúc: Ghi lại cảm xúc trước và sau khi chấp nhận rủi ro để nhận ra chúng không vĩnh viễn.
- Tìm hỗ trợ: Chia sẻ kế hoạch với bạn bè hoặc tham gia cộng đồng (như nhóm khởi nghiệp, diễn đàn nghề nghiệp) để có động lực.
Nghiên cứu từ Journal of Positive Psychology (2022) cho thấy những người thực hành rủi ro nhỏ hàng tuần tăng 35% khả năng đối mặt với rủi ro lớn.
Kết luận
Chấp nhận rủi ro không phải là liều lĩnh mà là học cách tách biệt cảm xúc khỏi hành động, thách thức niềm tin giới hạn, và tiến lên bất chấp nỗi sợ. Dù là thay đổi sự nghiệp, bày tỏ tình cảm, hay đặt ranh giới, mỗi bước rủi ro đều là cơ hội để trưởng thành. Tại Việt Nam, nơi áp lực xã hội và nỗi sợ thất bại thường cản trở, việc rèn luyện chấp nhận rủi ro là chìa khóa để sống tự do. Hôm nay, bạn sẽ chấp nhận rủi ro nào để tiến gần hơn đến cuộc sống bạn muốn?
