Viện Nghiên cứu Phát triển TP.HCM (HIDS) vừa hoàn thiện dự thảo “Đề án chuyển đổi xe hai bánh từ xăng sang điện cho tài xế công nghệ và giao hàng tại TP.HCM”, dự kiến áp dụng từ tháng 1/2026. Đề án này hướng tới mục tiêu “điện hóa” 100% xe máy kinh doanh vận tải tại TP.HCM vào tháng 12/2029, giảm thiểu hoàn toàn lượng khí thải gây ô nhiễm và khí nhà kính từ nhóm phương tiện này.
Theo Thạc sĩ Lê Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Tư vấn Ứng dụng Kinh tế thuộc HIDS, dự thảo đã được hoàn tất và dự kiến trình UBND TP.HCM trong tuần này để lấy ý kiến hoàn thiện chính sách. Đề án tập trung vào việc chuyển đổi khoảng 400.000 xe máy chạy xăng sang xe điện, chủ yếu phục vụ các tài xế công nghệ và nhân viên giao hàng qua các nền tảng như Grab, Be, Shopee Food, Ahamove, Viettel Post… Đây là bước đi chiến lược nhằm giảm ô nhiễm không khí, đáp ứng các chỉ tiêu giảm phát thải khí nhà kính theo lộ trình của Chính phủ và UBND TP.HCM.
Lý do ưu tiên chuyển đổi xe máy công nghệ
Tác động môi trường từ xe máy chạy xăng
Theo ước tính, TP.HCM (bao gồm khu vực sáp nhập Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu) hiện có khoảng 400.000 xe máy chạy xăng hoạt động trong lĩnh vực vận tải công nghệ và giao hàng. Những phương tiện này có tần suất di chuyển cao, trung bình từ 80-120 km mỗi ngày, gấp 3-4 lần so với xe máy cá nhân. Điều này khiến chúng trở thành nguồn phát thải khí nhà kính và bụi mịn lớn, góp phần đáng kể vào ô nhiễm không khí tại đô thị lớn nhất Việt Nam.
Chuyển đổi sang xe máy điện không chỉ giúp giảm phát thải mà còn phù hợp với xu hướng phát triển giao thông xanh, bền vững. Theo nhóm nghiên cứu, việc sử dụng xe điện có thể giảm lượng khí thải gây ô nhiễm xuống mức gần bằng 0, từ đó cải thiện chất lượng không khí và nâng cao chất lượng sống cho người dân TP.HCM.
Dễ dàng quản lý qua nền tảng số
Một trong những lý do chính ưu tiên chuyển đổi nhóm xe máy công nghệ là khả năng quản lý dễ dàng thông qua các nền tảng số. Các ứng dụng như Grab, Be, Shopee Food, hay Viettel Post cho phép chính quyền tiếp cận, truyền thông, thống kê và giám sát tiến độ chuyển đổi một cách hiệu hiệu. Điều này giúp đảm bảo lộ trình chuyển đổi được triển khai đồng bộ và minh bạch, tránh tình trạng trốn tránh hoặc không tuân thủ chính sách.
Lợi ích kinh tế cho tài xế
Chuyển đổi từ xe máy chạy xăng sang xe điện mang lại lợi ích kinh tế đáng kể cho tài xế. Theo nghiên cứu, chi phí vận hành xe điện rẻ hơn khoảng 80% so với xe xăng trên mỗi km. Cụ thể:
- Tiết kiệm chi phí nhiên liệu: Trung bình, tài xế chi khoảng 70.000-100.000 đồng/ngày cho xăng, tương đương 2,1-3 triệu đồng/tháng. Trong khi đó, chi phí sạc điện chỉ khoảng 20.000 đồng/ngày, giúp tiết kiệm từ 1-1,3 triệu đồng/tháng.
- Giảm chi phí bảo trì: Xe máy điện có ít chi tiết cần bảo dưỡng hơn, không cần thay nhớt hay bảo trì động cơ đốt trong, giúp tiết kiệm khoảng 3,08 triệu đồng/năm (tương đương 257.000 đồng/tháng).
Những khoản tiết kiệm này đặc biệt quan trọng với tài xế công nghệ, khi thu nhập trung bình của họ khoảng 8,7 triệu đồng/tháng, trong đó chi phí xăng chiếm gần 20% thu nhập sau khi trừ phí nền tảng. Việc chuyển đổi sang xe điện không chỉ giảm gánh nặng tài chính mà còn giúp tài xế tăng thu nhập khả dụng.
Lộ trình chuyển đổi cụ thể
Đề án chia quá trình chuyển đổi thành 4 giai đoạn với các mục tiêu cụ thể:
- Giai đoạn 1 (đến tháng 12/2025): Chuyển đổi 30% (khoảng 120.000 xe) từ xe xăng sang xe điện.
- Giai đoạn 2 (đến tháng 12/2026): Đạt 50% (khoảng 200.000 xe).
- Giai đoạn 3 (đến tháng 12/2027): Đạt 80% (khoảng 320.000 xe).
- Giai đoạn 4 (đến tháng 12/2029): Hoàn thành chuyển đổi 100% (400.000 xe).
Từ tháng 1/2026, TP.HCM sẽ ngừng ký hợp đồng mới với tài xế sử dụng xe máy chạy xăng trên các nền tảng công nghệ. Các tài xế đã đăng ký trước thời điểm này vẫn được hoạt động nhưng cần lập kế hoạch chuyển đổi. Từ năm 2027, xe xăng sẽ bị hạn chế hoạt động trong giờ cao điểm tại các vùng phát thải thấp. Đến năm 2028, chính sách kiểm soát khí thải sẽ được siết chặt, và từ tháng 12/2029, xe xăng sẽ bị cấm hoàn toàn trong dịch vụ vận tải công nghệ.
Thách thức trong quá trình chuyển đổi
Chi phí mua xe điện
Một trong những rào cản lớn nhất là chi phí mua xe điện, thường cao hơn khả năng tài chính của nhiều tài xế. Trung bình, một chiếc xe điện có giá khoảng 30 triệu đồng, trong khi thu nhập hàng tháng của tài xế công nghệ chỉ khoảng 8,7 triệu đồng. Nhiều tài xế không có tài sản đảm bảo hoặc hộ khẩu tại TP.HCM, gây khó khăn trong việc tiếp cận vốn vay.
Hạ tầng trạm sạc và lưới điện
H hạ tầng trạm sạc và lưới điện tại TP.HCM hiện còn sơ khai, chưa đáp ứng được nhu cầu của 400.000 xe điện trong tương lai. Mặc dù xe điện có thể sạc tại nhà vào ban đêm, áp lực lên lưới điện sẽ tăng đáng kể khi số lượng xe điện tăng mạnh trong 3-5 năm tới. Việc quy hoạch và đầu tư trạm sạc là yếu tố then chốt để đảm bảo đề án thành công.
Xử lý xe xăng cũ
Bài toán xử lý 400.000 xe máy xăng cũ cũng là một thách thức lớn. Đề án đề xuất phân loại xe theo tình trạng sử dụng: xe quá cũ sẽ được tái chế, xe còn tốt có thể chuyển về vùng nông thôn hoặc bán lại cho người dân có nhu cầu di chuyển cá nhân. Tuy nhiên, cần cơ chế minh bạch để tránh việc xuất khẩu xe cũ dưới dạng phế thải, đảm bảo tuân thủ quy chuẩn QCVN 31:2024.
An toàn xe điện
Tiêu chuẩn kỹ thuật và an toàn cho xe điện chưa đầy đủ, đặc biệt là trong điều kiện vận hành liên tục và thời tiết nắng nóng. Rủi ro cháy nổ có thể ảnh hưởng đến niềm tin của tài xế và cộng đồng, đòi hỏi phải hoàn thiện khung pháp lý và tiêu chuẩn an toàn.
Giải pháp hỗ trợ tài xế và doanh nghiệp
Để khắc phục các thách thức, HIDS đề xuất nhiều giải pháp toàn diện:
- Hỗ trợ tài chính: Miễn 100% phí trước bạ, phí đăng ký biển số và thuế VAT cho xe máy điện từ tháng 1/2026 đến tháng 12/2029. Cung cấp các khoản vay ưu đãi với lãi suất thấp (khoảng 6%/năm), thời hạn linh hoạt từ 24-30 tháng, kèm quy trình xét duyệt số hóa đơn giản.
- Chương trình thu đổi xe: Nhà sản xuất xe điện thu mua xe xăng cũ và trợ giá để tài xế mua xe mới. Ước tính, tài xế có thể bán xe xăng cũ với giá khoảng 8 triệu đồng, đủ để thanh toán 20-25% giá xe điện.
- Phát triển hạ tầng: Đầu tư trạm sạc kết hợp với trạm dừng nghỉ, phối hợp với Tổng công ty Điện lực TP.HCM để đảm bảo nguồn cung điện. Doanh nghiệp sản xuất xe điện như VinFast, Selex Motors, Datbike được khuyến khích tham gia cung cấp giải pháp sạc và bảo trì.
- Khuyến khích chuyển đổi sớm: Tài xế chuyển đổi sớm được hỗ trợ ít nhất 2% lãi suất vay, cộng thưởng 500-1.000 đồng mỗi chuyến xe điện từ doanh nghiệp công nghệ. Ngân sách TP.HCM cũng dành 10.000 xe điện hỗ trợ các tài xế khó khăn, cận nghèo.
- Tăng cường truyền thông: Hợp tác với các KOL, hội xe điện, tổ chức livestream, bốc thăm trúng thưởng để lan tỏa thông điệp về giao thông xanh.
Kết luận
Đề án chuyển đổi 400.000 xe máy công nghệ từ xăng sang điện tại TP.HCM là một bước đi chiến lược, không chỉ giảm ô nhiễm không khí mà còn mang lại lợi ích kinh tế cho tài xế và thúc đẩy phát triển đô thị bền vững.
Dù đối mặt với nhiều thách thức như chi phí đầu tư, hạ tầng sạc và xử lý xe cũ, các giải pháp hỗ trợ tài chính và kỹ thuật được đề xuất hứa hẹn sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho tài xế. Nếu được thông qua, chính sách này sẽ đánh dấu cột mốc quan trọng trong hành trình xây dựng TP.HCM trở thành một đô thị xanh, thông minh vào năm 2029.
